ساختار سنی جمعیت ایران

در مطالعه روندهای جمعیت ایران باید به چند مقطع حساس اشاره نمود؛ سیاست­های نوپای کنترل موالید با به ثمر نشستن انقلاب اسلامی نه تنها رها شد بلکه به عنوان یک ضد ارزش مطرود عموم مردم شد. اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1365 (که در بحبوحه جنگ تحمیلی اجرا شد) با نتایج حیرت آوری همراه بود، بدین ترتیب که با متوسط نرخ رشد 3.9 درصدی، جزو بالاترین نرخ­های رشد جمعیت کشورهای جهان قرار گرفت. این رشد بی­سابقه اثرات مخربی به­همراه داشته که هم اکنون نیز کشور با آن دست به گریبان است. چالش­های ازدیاد بی­سابقه موالید با معضلات جنگ هشت ساله تحمیلی توأم شده و نگرانی­هایی در بین مسئولین ایجاد نمود. در پی انتشار نتایج سرشماری 1365، سیاستگذاران و برنامه­ریزان کشور که نگران رشد بی سابقه جمعیتی بودند با برپایی سمینارها و نشست­هایی کارشناسی، با همراهی و تأیید از سوی مراجع عظام دینی و فقها، با وضع قوانینی، کنترل موالید را مجدد به مرحله اجرا گذاشتند و مضافاً که با تأیید علمای دینی، رویکرد مثبت مردمی را هم در پی داشت. علی­رغم اجرای طرح جاری جمعیت 1370 واجرای سرشماری عمومی نفوس ومسکن 1375 که نتایج آن نشان­دهنده کاهش محسوس میزان(نرخ) موالید بود، سیاستهای جمعیتی با همان شدت ادامه یافت. جمعیت دارای ساختار جوان کشور در آستانه سال 1385 وارد مرحله پنجره جمعیتی شده بود. با انتشار نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 ابعادی تازه از عواقب ادامه اشتباه سیاستهای کنترل(تحدید) موالید خود نمایی می­کرد. کاهش میزان موالید بیشتر از حد انتظار، یکی از نتایجی بود که با تأخیر زمانی زیادی مورد توجه قرار گرفت.

در آینده­ی پیش رو، پدیده سالمندی جمعیت رخ می­دهد، ولی آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است علی­رغم حضور برآمدگی هرم جمعیتی در سنین جوانی و میان­سالی و میزان موالید طبق انتظار افزایش نیافت. قبلاً تصورمی شد با عبور تورم جمعیتی از سنین جوانی، کشور با انفجار دوم جمعیتی مواجه شود که نه تنها این رخداد بوقوع نپیوست بلکه از حداقل انتظار نیز میزان موالید کمتر بود.

هرم جمعیتی کشور -1390

منبع: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390.

سالمندی جمعیت

با ورود جمعیت حاصل از ازدیاد ناگهانی موالید (متولدین 1355 تا 1369) به سنین سالمندی (65 سال و بیشتر )، جمعیت ایران سالمندی بی سابقه­ای را تجربه خواهد کرد که می­بایست آمادگی لازم برای مرحله مذکور در دستور کار برنامه­ریزان قرار گیرد. مرحله سالمندی جمعیت کشور بی­سابقه و ناگهانی بوده و افزایش یا کاهش موالید در پدیده ورود به مرحله سالمندی تأثیر مستقیمی نخواهد داشت. اتخاذ سیاست­های مناسب برای مواجهه با دوران سالمندی جمعیت ضروری است و سپری نمودن این دوران را با کمترین چالش و حتی بهره­مندی از مزایای این دوران خواهد نمود.

لازم است تأکید شود در صورتی که شرایط اشتغال مناسب برای گروه­های سنی هدف با بهره­مندی از مزایای بازنشستگی و خدمات رفاهی دوران سالمندی فراهم نشود، چالشی غیر قابل کنترل همراه با مشکلات عدیده برای کشور بروز می کند. از چالش های پیش رو می توان از عدم جایگزینی شاغلین بعد بازنشستگی نام برد.